کاروانسراهای همدان، از
نوع درون شهری است و به
دو گروه عمده تقسیم می
شوند:
کاروانی، تجاری مانند:
کاروانسرای گلشن و
میرزاخانی، که هم تجاری
هستند و هم محلی برای
استراحت کاروانیان بوده
اند.
تجاری: از این نوع، می توان به کاروانسرای صفرخان نو و شریفیه اشاره کرد.
اکثر کاروانسراهای
کاروانی، تجاری دارای
حیاط مرکزی هستند و حجره
ها در دو طبقه پیرامون
حیاط مرکزی، بنا شده اند
که حجره های طبقه پائین
به عرضه کالا اختصاص
دارند و حجره های طبقه
بالا مخصوص استراحت و
خواب کاروانیان بوده اند.
::سراهای
همدان
سرای تحدید : این
کاروانسرا در راسته
ذغالیها قرار گرفته که
مخروبه شده است.
سرای سبزواری: در ضلع
جنوب غربی بازار (ورود از
شرق خیابان باباطاهر
است).
سرای افتخاری: در شمال
راسته اسکندریه (ورودی
از شرق خیابان باباطاهر
است)
سرای قدسیه: در راسته
قبله در جنوب غربی بازار،
دارای بیشترین تعداد حجره
و محل انبار کالاست.
سرای قبله : با 16 باب
حجره در راسته قبله و
جنوب غریب بازار واقع است
و فعلاً محل انبار
کالاست.
سرای یعقوب یاری: در غرب
بازار قرار گرفته و گرچه
مخروبه است، لیکن واجد
ارزش معماری است.
سرای پیغمبر : در ضلع
غربی بازار است و به علت
مجاورت با مسجد پیغمبر به
این نام مشهور شده است.
سرای دکتر مطلب: در شمال
راسته پیمبر واقع شده و
فعلاً محل انبار کالا شده
است.
سرای حاج ملا یوسف : در
غرب راسته حسین خانی واقع
شده و به محل انبار کالا
تبدیل گردیده است.
سرای دالان دراز : در
شمال راسته حسین خانی
واقع شده و به محل انبار
کالا تبدیل گردیده است.
سرای رنگرزها : در شمال
راسته حسین خانی و روبروی
سرای سید قربان، در حاضر
فاقد هویت معماری اولیه
است.
سرای سید قربان : در شمال
غربی راسته حسین خانی است
و فعلاً متروکه است.
سرای سینا: در شمال غربی
بازار و در جوار بخش غربی
سرای حسین خانی است.
سرای مازوجی: در انتهای
راسته حاج فضل الـله واقع
است و اینکه کاربری غالب
آن پشم فروشی است.
سرای نهاوندی : در شمال
بازار واقع است و کاربری
غالب آن پشم فروشی است.
سرای گمرک : در شمال
کاروانسرای حاج میرزا
کاظم واقع است. درب اصلی
ان از خیابان اکباتان می
باشد و کاربری غالب آن ،
فرش فروشی است.
سرای روحیه : در ضلع شرقی
سرای گمرک و از جنوب در
مجاورت سرای آهن فروشان
قرار دارد.
سرای آهن فروش ها: در
شمال شرقی سرای میرزا
کاظم و شمال راسته آهک
فروش هاست. کاربری غالب
آن، آهن فروش است.
سرای حاج ابوالحسن : در
غرب بازار و جنوب راسته
زرگرهاست و به نام بازار
روز شهرت یافته است.
::کاروانسراهای
همدان
کاروانسرای قلمدانی: در
شمال مسجد پیغمبر به وسعت
تقریبی 500 متر مربع ،
کاربری فعلی و دفتر تجاری
است.
کاروانسرای صفرخانی و
سرای نو: در ضلع شمال و
شرق مسجد پیغمبر، در
راسته فلسطین واقع است.
ورودی آن در کنار ورودی
سرای قلمدانی واقع است و
با مساحت 4000 متر مربع،
دارای 165 باب حجره است.
این کاروانسرا به شماره
2088 مورخه 11/5/1377 به
ثبت آثار تاریخی رسیده
است.
کاروانسرای شریفیه : واقع
در بخش میانی بازار و
محدود به راسته نخود
بریزها، حلبی سازخانه،
صحافخانه و علاقبندها می
شود این کاروانسرا به
شماره 2087 مورخه
11/5/1377 ثبت شده است.
کاروانسرای میرزا کاظم :
در ضلع شرقی خیابان
اکباتان واقع شده و ورودی
ان از راسته سمساری هاست.
این مجموعه در حال حاضر
زیباترین و سالم ترین
سرای همدان است وسعت
تقریبی آن 4000 مترمربع
است و به شماره 2224
مورخه 23/5/1378 به ثبت
رسیده است.
کاروانسرای حسین خانی: در
شمال شرقی کاروانسرای نو
قرار دارد و درب های اصلی
آن در جنوب شرقی
کاروانسرا قرار دارد. این
بنا متعلق به دوران
فتحعلی شاه قاجار است و
در حال حاضر محل انبار
کالا شده و در گذشته
علاوه بر انبار تجارتخانه
هم بوده است.
کاروانسرای گلشن: در
خیابان اکباتان روبروی
کاروانسرای حاج میرزا
کاظم قرار دارد . و مدخل
دیگر آن ، از وسط ضلع
غربی به بازار صحافخانه
مرتبط می گردد. احداث این
بنا مربوط به اوایل دوران
قاجاریه بوده و کاربری
فعلی آن مرکز فروش گلیم و
موکت ، پارچه و غیره می
باشد.
اکثر شهرهای استان و خصوصاً همدان، نهاوند و تویسرکان از
قدمت بسیار بالایی برخوردارند. هرودت مورخ یونانی، نام
همدان را اکباتان ثبت کرده است و بنای این شهر را را به
دیااکو، موسس سلسله ی مادها نسبت داده است.
هخامنشیان، همدان باستان را به نام هگمتانه ( به معنی محل
اجتماع ) و به عنوان پایتخت تابستانی خود برگزیده بودند،
که اولین پایتخت نخستین تشکیلات حکومتی در ایران بوده است.
کاوشهای باستان شناسی انجام شده در تپه ی گیان نهاوند و
محوطه حیقوق نبی و مهاجرت حضرت حیقوق نبی به تویسرکان ( در
حدود 700 سال قبل از میلاد) و وجود تپه ی باستانی باباکمال
در تویسرکان و تپه ی باستانی نوشیجان در نزدیکی ملایر نیز
حاکی از قدمت این سه شهر می باشند.
همچنین آثار تاریخی و فرهنگی متعدد موجود در همدان، موجب
شد تا در جلسه ای مورخه 2/2/1370 شورای عالی شهرسازی و
معماری کشور، این شهر به عنوان یکی از شش شهر تاریخی و
فرهنگی کشور شناخته شود.